Beslenme şekli ve alışkanlıkları şeker hastalığı oluşumunu etkileyen en önemli etmenlerden birisidir. Dengesiz beslenmeye bağlı olarak vücut ağırlığı ve özellikle vücut yağı yüzdesi yüksek olan bireylerde şeker hastalığı görülme riski, sağlıklı beslenen ve ideal vücut ağırlığına sahip olanlara göre çok yüksektir.

Beslenme Faktörleri

• Şişmanlık
• Diyetle alınan şekerler
• Diyet posası
• Diyet yağı
• Fazla tuz tüketimi
• Malnütrisyon
Şişmanlık
Şeker hastaları, özellikle yetişkin dönemde görülen Tip-2 şeker hastaları genellikle şişmanlardır. Bu kişilerin vücut ağırlıklarının azalması kan şeker düzeyini olumlu yönde etkiler. Tip-1 diyabet hastalığında şişmanlık önemli bir etmen değildir. Şişman bireylerde insüline karşı direnç artmıştır. Bu nedenle Beden Kitle İndeksi arttıkça, şeker hastalığı riski de yükselmektedir.
Şişmanlık şeker hastalığı için değiştirilebilir en önemli risk faktörüdür. Amerika’da yapılan ulusal bir araştırmaya göre, şeker hastalığı riski hafif şişmanlarda 2, orta derece şişmanlarda 5 ve ileri derece şişmanlarda 10 kat fazladır. Diğer taraftan şişmanlığın süresi uzadıkça şeker hastalığı görülme oranları da artmaktadır.
Diyetle Alınan Şeker
Çay şekeri olarak bilinen sükroz(sakaroz) kan şekerini hızla yükseltir. Bir mol glikoz ile bir mol fruktoz birleşiminden oluşan bir dissakkarittir. Günümüzde yapılan bilimsel çalışmalara göre, eski genel bilgilerine tersine sükrozun yani diyetle alınan şekerin, şeker hastalığı oluşumunda çok önemli bir faktör olmadığı gösterilmiştir. Özellikle tüm şeker hastalarının belli öğünlerde saf şeker tüketiminin kan şekeri düzenini bozmadığı bildirilmiştir. Günlük enerjinin %10-15’inin sükrozdan karşılanması kan şekeri düzeyini olumsuz etkilememektedir.
2.Dünya Savaşı’nda bazı ülkelerde, bazı besinler karneye bağlanmıştı. Herkes istediklerini, istediği miktarda yiyemiyordu. Özellikle şeker tüketimi de azalmışı. Bu tür zorunluluklar, o yıllarda şeker hastalığı görülme oranlarında ciddi oranda azalmalar olduğunu göstermektedir. Diyetle alınan fazla şeker, şeker hastalığının ana nedeni değildir. Fakat şeker hastalığı oluşumunu kolaylaştıran bir etmendir.
Diğer taraftan fazla şeker alımı kan lipitlerinin yükselmesine neden olmaktadır. Diyetle çok fazla miktarda alınan saf şekerin, kan şeker ve lipit düzeyini etkileyeceği düşünülerek, şeker miktarını azaltmakta yarar vardır. Özellikle şekerli hamur tatlılarının çoğu fazla yağ içerdiğinden dolayı bu tür besinler ciddi risk grubunda bulunmasından dolayı uzak durulması gereken besinler arasında bulunmaktadır.
Diyet Posası
Nişasta olmayan polisakkaritlere posa denir. Yeterli miktarda posa alımı özellikle suda çözünebilir posa alımı şeker hastalığı görülme riskini azaltmaktadır. Posa, sindirim enzimlerinden etkilenmez, bu nedenle kan şekerini etkilemez. Diyetteki posa miktarının yetersiz olması yani posadan zengin sebze-meyve, kuru baklagiller gibi besinlerin önerilen miktarda tüketilmemesi şeker hastalığı riskini arttırır. Posa insülin düzeyinin kontrolünde de etkilidir.
Yeterli miktarda posa alımı için, saflaştırılmamış tahıllar tercih edilmeli, sebze, meyve ve kurubaklagil tüketimi arttırılmalıdır. Özellikle kabuğu ile yenilebilen meyveler güzel yıkandıktan sonra kabuklarıyla yenilmeli, beyaz ekmek yerine kepekli ekmek, pirinç pilavı yerine bulgur pilavı tercih edilmelidir. Yeterli miktarda posa alımı şeker hastalığının önlenmesinde ve tedavisinde önemli bir faktördür.
Diyet Yağı
Fazla miktarda alınan yağ şişmanlığa yol açarak şeker hastalığına neden olabilmektedir. Diğer taraftan şeker hastalarında hiperlipidemi görülmesi de önemli bir problemdir. İnsülin yokluğu ve eksiliğinde lipoprotein lipaz enzim aktivitesi azalır, adipoz dokudan serbest yağ asitleri dolaşıma geçerek, kanda kolesterol düzeyi yükselir.
Başta balık olmak üzere n-3 yağ aitlerinden zengin besinlerin tüketiminin arttırılması kan şeker ve lipit düzeyinin olumlu yönde etkilemektedir. Doymuş yağ asitlerinin tüketilmesi de şeker hastalığı için risk faktörleri arasındadır.
Fazla Tuz Tüketimi
Kullandığımız yemek tuzu (NaCl), sodyum (Na) ve klorürden (Cl) meydana gelmektedir. Sodyum bağırsaklardan glikoz ile birlikte emilir. Diğer bir deyişle Na tüketimi ile glikoz emilimi arasında pozitif bir ilişki bulunmaktadır. Diyetle Na alımı azaltılırsa glikoz emilimi de azalacaktır. Bu doğrultuda diyetle fazla tuz tüketimi şeker hastalığı oluşma riskini arttırmaktadır. Ayrıca fazla tuz alımının hipertansiyona da neden olacağı düşünülerek, tuz tüketimini mümkün olduğunca azaltılmasına önem verilmelidir.
Malnütrisyon
Protein enerji malnütrisyonunda insülin direnci, glikoz toleransında bozukluk ve insülin yetersizliği görülmektedir. 1985 yılında Dünya Sağlık Örgütü tarafından araştırmada Malnütrisyona bağımlı diabetes mellitus, Hindistan ve Afrika’nın bazı bölgelerinde sık görülen bir diyabet türü olduğunu belirtmiştir. Genellikle ağır derecede protein enerji Malnütrisyonu olan çocuklarda görülür. Hastaların insülin tedavisine ihtiyaçları vardır.
Beslenme Şekillerinin Tedavi Yöntemleri Üzerindeki Etkisi
Şeker hastalığı ile tedavide özellikle Tip-2 diyabet hastaları için geliştirilen şeker hastalığı ameliyatı sonrası başarılı sonuçlar alınabilmesi için kesinlikle beslenme şekillerine ve programına dikkat edilmesi gerekmektedir. Şeker hastalığı ameliyatı sonrası özellikle ilk 90 gün beslenme yöntemlerinin önemi daha fazla bulunmaktadır. Mide ve bağırsak sisteminde yapılacak müdahale sonunda hastalar ilk 15-20 gün beslenme sorunları çekebilmektedir. Bu sürelerde sıkıntı çekilmemesi için verilen diyet programlarına ciddi bir şekilde uyulması gerekmektedir.
Beslenme düzeni aynı zamanda operasyon sonrası hastalarda bulunan diğer hastalıklarında tedavi süreçlerine fayda sağlamaktadır. Özellikle Tip-2 hastalarının çoğunda görülen aşırı şişmanlık sonrası obez sorunu olan hastalarda operasyon sonucunda da düzelmeler görülmektedir. Fakat şeker hastalığı ameliyatı ile obezite ameliyatının karıştırılmaması gerekmektedir. Obezite ameliyatında tamamen kişilerin yeme duygusu üzerinde etkili olacak işlemler yapılırken şeker hastalığı ameliyatında ise çalışan sistemin tekrar düzenlenmesi mantığı bulunmaktadır.